เรื่องเด่น ตำนานบทสวดมนต์ ตอน ไชยเบ็งชรต้นแบบพระคาถาชินบัญชรของสมเด็จพระพุฒาจารย์โต

ตำนานบทสวดมนต์ ตอน ไชยเบ็งชรต้นแบบพระคาถาชินบัญชรของสมเด็จพระพุฒาจารย์โต
คาถาชินบัญชรมีชื่อเรียกเป็นภาษาบาลีว่า “ชินะปัญชะระปริตร” บ้าง “ชะยะปัญชะระคาถา” บ้าง ทางล้านนาจัดเข้าในไชยทั้ง ๗ เรียกว่า “ไชยะเบ็งชร” มีอยู่มากมายหลายฉบับ แต่ฉบับที่รู้จักกันมากที่สุดก็คือ ฉบับของเจ้าประคุณสมเด็จพระพุฒาจารย์ (โต พฺรหฺมรํสี) วัดระฆังโฆสิตาราม กรุงเทพมหานคร เพราะ เจ้าประคุณสมเด็จเป็นผู้นำมาเผยแพร่ก่อนเป็นองค์แรก คนทั่วไปจึงเข้าใจว่าสมเด็จท่านเป็นผู้แต่งพระคาถาบทนี้ เมื่อเห็นชินบัญชรต้องนึกถึงสมเด็จก่อน แต่ที่จริงคาถาชินบัญชรนี้เป็นของโบราณ สมเด็จท่านค้นพบในคัมภีร์ใบลานและนำมาเผยแพร่อีกต่อหนึ่ง ดังนั้นจึงปรากฏว่ามีอยู่มากมายหลายฉบับและแตกต่างกันออกไปบ้าง แต่ยังคงเค้าเดิมไว้เป็นส่วนมาก แสดงว่าผู้แต่งเป็นคน ๆ เดียวกัน ที่แผกกันน่าจะมาดัดแปลงแก้ไขในชั้นหลัง ๆ และถึงแม้จะต่างกันโดยพยัญชนะ แต่ก็ไม่ทำให้เสียอรรถะและความมุ่งหมายของท่านผู้แต่งแต่อย่างใด เกี่ยวกับเรื่องนี้หลวงพ่อธรรมสร สิริจนฺโท แห่งวัดตึ๊ดใหม่ อ.เชียงกลาง จ.น่าน เคยกล่าวไว้ว่า “คาถาชินบัญชรมีอยู่มากมายหลายฉบับ ผู้ใดขึ้นใจได้บทใด หรือถือฉบับใดก็ดีทั้งนั้น” ที่เป็นดังนี้เพราะคัดลอกต่อๆ กันมานั่นเอง ย่อมจะผิดเพี้ยนกันไปบ้าง ใครได้สำนวนไหนก็อย่าสงสัยให้ท่องจำตามนั้น อย่าไปหาว่าของคนอื่นผิด เพราะต่างก็ไม่ใช่คนแต่ง ถึงจะเพี้ยนกันไปบ้างก็ไม่ถึงกับทำให้เสียความ ซึ่งยังมีอีกหลายแห่งที่จดจำแตกต่างกันมา และไม่ได้ลงอธิบายไว้ อุปปัตตินิทาน

“อุปปัตตินิทานอันเกิดแห่งคาถาไชยะเบ็งชรอันนี้ว่ายังมีลูกพระยาเมืองลังกาเกิดมาแล้วหมอโหราทวายว่า ‘มีอายุได้ ๗ ปี ปลาย ๗ เดือน เจ้าราชบุตรลูกมหาราชเจ้าจักตายด้วยฟ้าผ่าชะแล’ ว่าอั้นเถิงเวยยะอายุได้ ๗ ปี เปี่ยง ๗ เดือนแท้ พระยาตนพ่อมีคำเคืองใจมากนัก จิ่งไปไหว้อรหันตาเจ้าทังมวลในเมืองลังกาที่นั้น อรหันตา ๕ ร้อยตน๓พร้อมกันขอดและตนและคาถาเหนือปราสาทชั้นถ้วน ๗ ที่ใกล้ปล่องเบ็งชรแล้ว ก็หื้อพระยาปูชาเอาด้วยอาสนา, ฉัตร, พัด, ช่อ, ทุง, ธูปเทียน, ประทีป, เข้าตอก, ดอกไม้ชู่อันแล้วหื้อลูกพระยาเรียนเอาแล้วจำเริญไหว้ชู่วันไจ้ ๆ เถิงเมื่ออายุได้ ๗ ปี ปลาย ๗ เดือนแท้ ฟ้าก็ผ่าแท้ลวดบ่จับไปจับหินก้อนนึ่ง อันมีทิสะวันตก แจ่งเวียงลังกา ราชกุมารน้อยตนนั้นก็ลวดมีอายุยืนยาวไปพ้นจากไภยะทังมวลแล้วได้เป็นพระยาแทนพ่อวันนั้นแลฯ คาถา ๑๕ บท๔นี้ มีคุณมากนักแล คาถานี้ ๘ ตัวไหน เป็นบาทนึ่ง คือว่า ๔ บาท เป็นคาถาแล”
๑ เรื่องนี้มีปรากฏอยู่ในคัมภีร์พุทธนวมวินิจฉัยของพม่า ในวินยสมูหวินิจฉัยกล่าวถึงคาถาชินบัญชร
ว่าแต่งในรัชสมัยพระเจ้าอโนรธา รัชกาลที่ ๒๐ ซึ่งเป็นกษัตริย์พม่าที่มาครองนครเชียงใหม่ระหว่าง
พ.ศ. ๒๑๒๑ – ๒๑๕๐ เรื่องนี้น่าจะเป็นความเข้าใจที่คลาดเคลื่อน ความจริงคาถาชินบัญชรคงจะมี
มาก่อนหน้าตั้งแต่รัชสมัยพระเจ้าติโลกราชแล้วและมีอายุมากกว่านั้น ภายหลังเสื่อมความนิยมลงจึง
มีการฟื้นฟูขึ้นมาสวดใหม่ในรัชสมัยพระเจ้าอโนรธา ด้วยเหตุผลบางประการดังปรากฏข้อความใน
คัมภีร์นั้นว่าทรงโปรดให้ชาวเมืองใช้สวดแทนการบูชาดาวนพเคราะห์ที่ไม่คล้อยตามคำสอนในพระ
พุทธศาสนา ความน่าจะเป็นดังนี้ แต่มิใช่แต่งขึ้นใหม่ในรัชสมัยของพระองค์อย่างแน่นอน (ผู้เขียน)
๒ สันนิษฐานว่าพระมหาเถรชยมังคละแห่งนครหริภุญชัยนำมาแต่ลังกาทวีปพร้อมทั้งคาถาปะโชตา แล้วคัดลอกถวายพระเจ้าติโลกราชเมื่อ พ.ศ. ๑๙๘๕
๓ บ้างว่า ๑๔ ตน (รูป/องค์) ซึ่งน่าจะตรงกับจำนวนพระคาถาในที่นี้
๔ ๑๔ บท (เฉพาะที่เป็นวัตตคาถา) แสดงว่าฉบับเดิมมีเพียง ๑๔ บทเท่านั้น
จากเรื่องเล่าข้างต้นนั้นถอดเป็นใจความได้ว่า สมัยหนึ่งยังมีราชกุมารของกษัตริย์ลังกาพระองค์หนึ่ง (ในประวัติไม่ได้ระบุพระนามไว้) เมื่อแรกคราวประสูติมาโหรหลวงทำนายว่า พระกุมารจะมีพระชนม์อยู่ได้เพียง ๗ ชันษาเท่านั้น ก็จะถูกอสุนีบาตหรือฟ้าผ่าตกต้องพระองค์อย่างแน่นอน พอมีพระชนมายุใกล้ครบ ๗ ปี บริบูรณ์ พระราชบิดาทรงวิตกกังวลพระทัยเป็นยิ่งนัก จึงเสด็จไปนมัสการพระอรหันต์ทั้งปวงในลังกาทวีป เพื่อขอคำชี้แนะปรึกษาและหาทางแก้ไข พระอรหันต์ทั้งปวงจึงประชุมกันบนปราสาทชั้นที่ ๗ ใกล้สีหบัญชร ได้ช่วยกันผูกพระคาถานี้ขึ้น ณ ตรงที่ใกล้ปล่องสีหบัญชรนั้น เหตุนั้นพระคาถานี้จึงปรากฏชื่อว่า “ชินบัญชร” แปลว่า กรง หรือหน้าต่างของพระชินเจ้า ซึ่งโดยปริยายหมายถึงเครื่องป้องกัน โดยนำคำว่าบัญชรซึ่งเป็นมงคลนามมาใช้ในการตั้งชื่อพระคาถา ส่วนชื่อ “ชยปัญชระหรือไชยะเบ็งชร” ตามภาษาล้านนานั้น แปลว่า กรงล้อมแห่งชัยชนะ ถือว่าเป็นมงคลนามเช่นกัน
หลังจากนั้นก็ให้พระองค์บูชาเอาด้วยเครื่องสักการะต่างๆ แล้วให้พระกุมารเรียนเอาพระคาถาทั้งหมดและสาธยายเป็นประจำทุกวัน พอพระชนมายุครบ ๗ ปี บริบูรณ์ ฟ้าก็ผ่าจริงตามคำทำนายของโหราจารย์ แต่กลับผ่าไม่ถูกพระราชกุมารแต่อย่างใด ได้พลาดไปถูกศิลาใหญ่ก้อนหนึ่งซึ่งอยู่ทางมุมเมืองด้านทิศตะวันตกของเมืองลังกาแทน ขณะกำลังประทับอยู่ ณ ที่กลางแจ้ง พระกุมารจึงพ้นจากมรณภัยและมีพระชนมายุยืนยาวไปจวบจนกระทั่งได้สืบราชสมบัติเป็นกษัตริย์ลังกาต่อจากพระราชบิดา เพราะอานุภาพของคาถาชินบัญชรๆ จึงได้รับการยกย่องนับถือตั้งแต่บัดนั้นเป็นต้นมา
อาศัยเหตุที่ พระกุมารรอดพ้นจากมรณภัยครั้งนั้น พระคาถาบทนี้จึงมีชื่อเรียกอีกอย่างหนึ่งว่า “คาถาฟ้าฟีก” ซึ่งหมายถึง ฟ้าหลีก นั่นเอง โดยโบราณาจารย์ล้านนาได้ถอดอักขระย่อออกไว้เป็นตับต๊อง (ตับท้อง) และหัวใจคาถาเรียกว่า ตับต๊องชินบัญชรหรือ หัวใจฟ้าฟีก ดังนี้ ระตะนัง ปุระโต อาสิ (อยู่ในบทที่ ๑๐) มีประสิทธิคุณทางภาวนาป้องกันอันตราย ให้ปลอดภัยแคล้วคลาดจากฟ้าผ่า ไฟไหม้ เป็นต้น นับถือกันว่าประสิทธินัก บ้างก็เรียก คาถายอดตาลหิ้น ใช้ไปในทางอยู่ยงคงกระพันก็มี มีเรื่องเล่าว่า ในดินแดนล้านนาสมัยของเจ้าหนานติ๊บจ๊าง (ทิพย์ช้าง) วีรบุรุษต้นตระกูล ทิพย์ช้าง, เจ้าเจ็ดตน ผู้กอบกู้นครลำปาง แค่ได้ยินชื่อเสียงเรียงนามก็คงพอรู้แล้วว่าเก่งกล้าสามารถขนาดไหน หลักฐานทางประวัติศาสตร์ยังอยู่ที่วัดพระธาตุลำปางหลวง อำเภอเกาะคา จังหวั ดลำปาง เป็นรอยกระสุนทะลุผ่านรั้วทองเหลืองกำแพงแก้วล้อมองค์พระธาตุ เมื่อครั้งเจ้าหนานนำกองกำลังบุกเข้าไปยิงท้าวมหายศแม่ทัพพม่าตาย ซึ่งยึดบริเวณลานวัดพระธาตุลำปางหลวงเป็นที่พักกำลังพล ทำให้ทัพพม่าแตกกระจัดกระจายไป เผอิญมีกระสุนนัดหนึ่งทะลุไปถูกรั้วทองเหลืองปรากฏร่องรอยหลงเหลืออยู่จนถึงทุกวันนี้ นับเป็นวีรกรรมกู้ชาติที่เด็ดเดี่ยวกล้าหาญอีกวีรกรรมหนึ่ง๑ ท่านเป็นเจ้าปู่ของเจ้าชีวิตอ้าว องค์นี้ก็เช่นเดียวกันอุทานว่าอ้าวเมื่อไหร่ เป็นต้องจับประหาร เมื่อนั้น เจ้าหนานมีอาจารย์อยู่ท่านหนึ่งซึ่งนับถือมาก (เล่ากันว่าได้แก่พระมหาเถร วัดชมพู) เป็นผู้ที่ประสิทธิ์ประสาทวิชาอาคมทั้งหลายให้กับเจ้าหนาน วันหนึ่งท่านเรียกเจ้าหนานเข้าไปหาบอกว่าจะให้ของดี มันเป็นคาถาแต่ยังไม่มีชื่อเรียก มีอยู่ ๘ คำ ซึ่งได้แก่คาถาดังกล่าวข้างต้นนั่นเอง เมื่อเจ้าหนาน ท่องจำจนขึ้นใจแล้วต้องการพิสูจน์ความขลัง จึงสั่งให้พวกทหารเอาปืนมาอยู่ใต้ต้นตาลให้มากที่สุด จากนั้นก็ขึ้นไปอยู่บนยอดตาลแล้วสั่งให้พวกทหารระดมยิง ยิงเท่าไหร่ก็ไม่จับ แต่ลูกกระสุนกลับถูกยอดของต้นตาลจนปลายด้วนหมด เจ้าหนานจึงตั้งชื่อคาถาบทนี้ว่า “ยอดตาลหิ้น” ซึ่งหมายถึง “ยอดตาลเหี้ยน” นั่นเอง และใช้เรียกตั้งแต่บัดนั้นเป็นต้นมา๒
ชินบัญชรฉบับล้านนานั้นจะใกล้เคียงกับฉบับลังกาเป็นส่วนมาก มีที่ต่างกันเพียงเล็กน้อยเท่านั้นโดยฉบับลังกาจะเน้นการสวดให้ผู้อื่น ส่วนฉบับล้านนาและฉบับอื่นๆ จะเน้นการสวดให้กับตนเอง ต่อแต่นี้จะได้นำคาถาชินบัญชรฉบับลังกา ฉบับพม่า พร้อมทั้งฉบับวัดระฆังโฆสิตาราม มาลงไว้เพื่อเปรียบเทียบความแตกต่างกันของแต่ละฉบับ และให้สาธุชน ทั้งหลายได้เลือกสวดตามความพอใจ ดังนี้

รัตนะบัญชรหรือรัตนะชวยไช่
(ชินบัญชรฉบับพม่าและล้านนา)

๑. ชะยาสะนาคะตา พุทธา ชิต๎วา มารัง สะวาหะนัง
จะตุสัจจะมะตะระสัง เย ปิวิงสุ นะราสะภา ฯ
๒. ตัณหังกะราทะโย พุทธา อัฏฐะวีสะติ นายะกา
สัพเพ ปะติฏฐิตา มัยหัง มัตถะเก เต มุนิสสะรา ฯ
๓. สีเส ปะติฏฐิโต โนสิ พุทโธ ธัมโม ท๎วิโลจะเน
สังโฆ ปะติฏฐิโต มัยหัง อุเร สัพพะคุณากะโร ฯ
๔. หะทะเย เม อะนุรุทโธ สาริปุตโต จะ ทักขิเณ
โกณฑัญโญ ปัจฉาภาคัส๎มิง โมคคัลลาโน จะ วามะเก ฯ
๕. ทักขิเณ สะวะเน มัยหัง อาสุง อานันทะราหุลา
กัสสะโป จะ มะหานาโม อุโภสุง วามะโสตะเก ฯ
๖. เกสันเต ปิฏฐิภาคัส๎มิง สุริโยวะ ปะภังกะโร
นิสินโน สิริสัมปันโน โสภิโต มุนิปุงคะโว ฯ
๗. กุมาระกัสสะโป นามะ มะเหสี จิต๎ระวาจะโก
โส มัยหัง วะทะเน นิจจัง ปะติฏฐาสิ คุณากะโร ฯ
๘. ปุณโณ อังคุลิมาโล จะ อุปาลินันทะสีวะลิ
อิเม ปัญจะ มหาเถรา นะลาเฏ ติละกา วิยะ ฯ
๙. เตหิ เสสา มะหาเถรา ชิตะวันโต ชิโนระสา
ชะลันตา สีละเตเชนะ อัคคะมังเคสุ สัณฐิตา ฯ
๑๐. ระตะนัง ปุระโต อาสิ ทักขิเณ เมตตะสุตตะกัง
ธะชัคคัง ปัจฉะโต อาสิ วาเม อังคุลิมาละกัง ฯ
๑๑. ขันธะโมระปะริตตัญจะ อาฏานาฏิยะสุตตะกัง
อากาเส ฉะทะนัง อาสิ เสสา ปาการะลังกะตา ฯ
๑๒. ชินานัง พะละสังยุตเต ธัมมะปาการะลังกะเต
วะสะโต เม อะกิจเฉนะ สัมมาสัมพุทธะปัญชะเร ฯ
๑๓. วาตะปิตตาทิสัญชาตา พาหิรัชฌัตตุปัททะวา
อะเสสา วินาสัง ยันตุ อะนันตะคุณะเตชะสา ฯ
๑๔ ชินะปัญชะระมัชฌัมหิ วิหะรันตัง มะหีตะเล
สะทา ปาเลนตุ มัง สัพเพ เต มะหาปุริสาสะภา ฯ
๑๕. กะโต อิจเจวะเมกันตัง สุรักโข ชินะเตชะสา
คุณากะรัสสะ สังฆัสสะ ภะเวยยัง สุขิโต อะหัง ฯ

(คัดจากท้ายหนังสือ คัมภีร์สังขยาปกาสกฎีกา)